Στραβό κάδρο, ίσιο κάδρο στην φωτογραφία

Ωχ τι μας βρήκε σε αυτή την έρμη την φωτογραφία. Τολμάς να ανεβάσεις μια φωτογραφία στα social media που δεν έχει τραβηχτεί με το αλφάδι πάνω στην μηχανή και δεν θα αργήσει να βρεθεί ο σχολιαστής που θα σου γράψει “Τι έπαθες και σου στράβωσε; Σκόνταψες;” Αν η φωτογραφία περιλαμβάνει θάλασσα και ορίζοντα κάποιος θα γράψει, “Πρόσεξε σου χύνεται η θάλασσα”. Το χειρότερο ξέρετε ποιο είναι; Ότι όταν ξεκίνησα να ασχολούμαι με την φωτογραφία σαν έφηβος παθιασμένος και άσχετος φυσικά φωτογράφος, τα έλεγα και εγώ αυτά. Σποραδικά έβλεπα εδώ και εκεί στραβά κάδρα, στραβές φωτογραφίες όπως πίστευα ότι ήταν. Το πιθανότερο είναι ή να προσπερνούσα αδιάφορα ή να έκανα κανένα σχόλιο όπως αυτά που σας έγραψα πιο πάνω (πόσο πρωτότυπος να ήμουν;). Αυτά ακόμη και σε φωτογραφίες σπουδαίων φωτογράφων όπως του Μπρεσόν για παράδειγμα.

Φωτογραφία του Ανρί Μπρεσόν με στραβό ορίζοντα

Όλα όμως ευτυχώς άλλαξαν όταν ήρθα σε επαφή με το έργο του Αλεξάντερ Ρόντσενκο. Αυτόν που από τότε τον ονομάζω τον Μάγο του κάδρου. Ο Ρόντσενκο συνέβαλε όσο λίγοι στην διαμόρφωση της Ρώσικης πρωτοπορίας και ως καλλιτέχνης, αλλά και ως δάσκαλος. Όμως με το φωτογραφικό του έργο συνέβαλε σε μεγάλο βαθμό στην διαμόρφωση της προπολεμικής ευρωπαϊκής φωτογραφίας και στην συνέχεια της παγκόσμιας. Αυτό που κυρίως μας πρόσφερε ο Αλεξάντερ Ρόντσενκο είναι η απόλυτη ελευθερία στην διαμόρφωση του φωτογραφικού κάδρου και την δυνατότητα να χρησιμοποιούμε πολλές και διαφορετικές γωνίες λήψης, από κάθε πιθανή θέση. Φωτογραφικές λήψεις που δεν υπακούουν σε κανένα συμβατικό κανόνα σύνθεσης. Όπως είχε γράψει και ο ίδιος κάπου αποθεώνοντας την φωτογραφία, όντας ήδη σπουδαίος ζωγράφος και με σπουδαίους δασκάλους και συνοδοιπόρους. “Η φωτογραφία προσφέρει αντιφάσεις της προοπτικής, αντιθέσεις του φωτός, αντιθέσεις της μορφής, γωνίες λήψης που είναι αδύνατο να επιτευχθούν με το σχέδιο και τη ζωγραφική, επιμηκύνσεις με παραμόρφωση των αντικειμένων, με ένα ακατέργαστο χειρισμό του θέματος. Εικόνες εντελώς νέες, που ποτέ δεν έχετε ξαναδεί, συνθέσεις των οποίων η τόλμη, ξεπερνά τη φαντασία των ζωγράφων”. Αυτά τα λόγια τα έχει γράψει ο Ρόντσενκο πριν από 100 χρόνια. Τι άλλο να ζητήσει κανείς από έναν δάσκαλο!

Φωτογραφικό πορτρέτο του Αλεξάντερ Ρόντσενκο με στραβό κάδρο

Στην συνέχεια βέβαια γνώρισα κι άλλους φωτογράφους που με το έργο τους μου ενίσχυσαν την άποψη μου για το πόσο σημαντική είναι η απόλυτη ελευθερία στην τέχνη και πόσο σπουδαίο είναι να βρίσκεις τρόπους να μην ακολουθείς τους κανόνες ή και να φτιάχνεις και κανόνες εντελώς δικούς σου. Στο θέμα των ίσιων ή στραβών φωτογραφιών έχουμε ένα ζήτημα που με πληγώνει πολύ στην φωτογραφία. Αυτό γιατί οι απόψεις που επικρατούν στους μεγάλους σύγχρονους δασκάλους της φωτογραφίας, αυτά που γράφουν για το συγκεκριμένο θέμα στα βιβλία τους,  στα website και στα blog τους είναι τόσο παιδικά πραγματικά επιπέδου νηπιαγωγείου. Είναι από τα πιο στενάχωρα πράγματα που έχει να κάνει με το τι υπερισχύει στην φωτογραφική παιδεία και το τι λάθος πράγματα μαθαίνουν οι νέοι φωτογράφοι που είναι έτοιμοι να ανοίξουν τα φτερά τους και οι δάσκαλοι αντί να τους πλαταίνουν τους ορίζοντες, τους επισημαίνουν ότι τους ορίζοντες πρέπει να τους  τραβάνε ίσιους με αλφάδι, με τον ίδιο τρόπο που ισιώνουμε τα κάδρα στους τοίχους. Δηλαδή αντί να απελευθερώνουν το καλλιτεχνικό πνεύμα των μαθητών τους, τους ψαλιδίζουν τα φτερά. Πως πάμε  για παράδειγμα σε κάποιες εκθέσεις μια σχολής φωτογραφίας σε οποιοδήποτε έτος και σε ένα ολόκληρο τμήμα με 25 άτομα εκθέτουν όλοι ασπρόμαυρες φωτογραφίες ή μόνο φωτογραφίες δρόμου.

Τοπίο με στραβό ορίζοντα. Φωτογραφία Δημήτρης Ασιθιανάκης

Με τον ίδιο τρόπο  σε όσα websites σύγχρονων brand ambassadors της φωτογραφίας και να πας που ασχολούνται με το τοπίο, κυριολεκτικά σε εκατοντάδες φωτογραφίες από όλα τα μήκη και τα πλάτη της γης. Θα δεις τις ίδιες  και τις ίδιες φωτογραφίες και αποκλείεται να δεις ένα παράξενο, αλλιώτικο κάδρο, που να σου προκαλέσει το ενδιαφέρον. Μια διαφορετική πιο ενδιαφέρουσα προοπτική.  Να σου δείξει ότι δεν είναι όλες οι φωτογραφίες λες και τραβήχτηκαν από τον ίδιο φωτογράφο. Πόσο λυπηρό!

Ο Δημήτρης Ασιθιανάκης είναι φωτογράφος, δάσκαλος φωτογραφίας και πρόεδρος του Fotoart. Μπορείτε να τον βρείτε στο Facebook Dimitrios Asithianakis. Για τα μαθήματα του fotoart μπορείτε να ρωτήσετε  και στο τηλέφωνο 6944303397

Ένα φωτογραφικό στερεότυπο για το διάφραγμα του φακού

Είναι κι αυτό ένα από τα μεγαλύτερα στερεότυπα της φωτογραφίας. Ότι δηλαδή το διάφραγμα καθορίζει την έκθεση, μάλιστα είναι ένας από τους τρεις παράγοντες που απαρτίζουν το περίφημο τρίγωνο της έκθεσης που ταλανίζει χρόνια τους φωτογράφους. Ταχύτητα φωτοφράχτη, Διάφραγμα του φακού, Ευαισθησία του φιλμ ή του ψηφιακού αισθητήρα. Το περίφημο τρίγωνο που βέβαια είναι τετράγωνο. Μιας και όλοι οι δάσκαλοι, συγγραφείς, αρθρογράφοι και ινφουένσερς της φωτογραφίας ξεχνούν να αναφέρουν τον τέταρτο και σημαντικότερο παράγοντα της φωτογραφίας που είναι το φως, που μπορούμε με πολλούς τρόπους να το αλλάξουμε, να το αυξήσουμε και να το μειώσουμε σε μια φωτογραφία. Αλλά αυτά θα σας τα αναλύσω στο αντίστοιχο άρθρο. Εδώ ας αρκεστούμε στο διάφραγμα.

Σαφώς το διάφραγμα καθορίζει την έκθεση. Αφού με τις επιλογές του διαφράγματος στην ουσία αλλάζουμε το φυσικό άνοιγμα του φακού που σαν αποτέλεσμα έχει να πέσει λιγότερο ή περισσότερο φως επάνω στον αισθητήρα μας. Όμως δεν θα έπρεπε ο έλεγχος της ποσότητας του φωτός που θα διαμορφώσει την φωτογραφία μας να είναι η πρώτη μας σκέψη στην επιλογή του διαφράγματος. Παλιότερα την εποχή του φιλμ ήταν πιο λογικό το διάφραγμα να συμμετέχει περισσότερο στην ρύθμιση της έκθεσης γιατί το φιλμ που είχαμε στην μηχανή ήταν σταθερής ευαισθησίας και δεν μπορούσε να αλλάζει από φωτογραφία σε φωτογραφία. Σήμερα με την δυνατότητα που έχουν οι ψηφιακές φωτογραφικές μηχανές όσο αφορά την ρύθμιση της ευαισθησίας του ψηφιακού αισθητήρα ο φωτογράφος είναι πιο ελεύθερος να επιλέξει ακριβώς το διάφραγμα που θέλει κυρίως για να διαμορφώσει το προσωπικό του φωτογραφικό ύφος παρά για τον έλεγχο της έκθεσης. Θα προσπαθήσω να το εξηγήσω επιγραμματικά και όσο πιο απλά μπορώ. Για να δούμε τις σκέψεις που πρέπει να έχει στο μυαλό του ο φωτογράφος όταν επιλέγει διάφραγμα. Ο τρόπος που ένας φωτογράφος επιλέγει το διάφραγμα είναι απλός.

Διάφορα ανοίγματα διαφράγματος – Διαφορετικής φωτεινότητας

Ή θα επιλέξει ανοιχτά διαφράγματα, δηλαδή  f1 –  f1,4 – f2 – f2,8 – f4 – f5,6 ώστε να έχει στις φωτογραφίες του μικρό βάθος πεδίου και έντονο μπόκε ή θα επιλέξει κλειστά διαφράγματα,  δηλαδή f11 – f16 – f22 – f32 – f45 ώστε να έχει στις φωτογραφίες του μεγάλο βάθος πεδίου και ελάχιστο ως  και καθόλου μπόκε ή θα επιλέξει μεσαία διαφράγματα που ανάλογα με τον φακό κινούνται στην περιοχή ανάμεσα στα f5,6 – f8 – f11 ώστε να πετύχει την μέγιστη φωτογραφική ποιότητα,  αφού σε αυτή την περιοχή διαφραγμάτων βρίσκεται συνήθως, το “sweet spot”  των φακών, το σημείο δηλαδή που αποδίδει το ποιοτικότερο φωτογραφικό τους είδωλο. Ο φωτογράφος δεν έχει άλλους τρόπους να επιλέξει το διάφραγμα. Αν αλλάζει διάφραγμα με σκοπό να ρυθμίσει την έκθεση και το πόσο φως θα πέσει επάνω στον ψηφιακό αισθητήρα τότε κάνει ένα ουσιαστικό λάθος. Ρυθμίζοντας με αυτόν τον τρόπο την φωτεινότητα, δηλαδή αλλάζοντας το διάφραγμα,   ρυθμίζει χωρίς να το θέλει και το βάθος πεδίου, αλλά καθορίζει και την τελική ποιότητα της φωτογραφίας, που ξαναθυμίζω είναι καλύτερη στα μεσαία διαφράγματα, αλλά υποφέρει λόγω των σφαλμάτων που παρουσιάζουν οι φακοί κυρίως στα πολύ ανοιχτά  (βινιετάρισμα) και στα πολύ κλειστά διαφράγματα (περίθλαση).

Διαβάστε και το κεφάλαιο που αφορά την Έκθεση. Το τρίγωνο της έκθεσης που είναι τετράγωνο για να κατανοήσετε με καλύτερο τρόπο γιατί πρέπει να αποφεύγουμε να καθορίσουμε την έκθεση με το διάφραγμα, αλλά με τους άλλους παράγοντες που καθορίζουν την έκθεση την ευαισθησία, την ταχύτητα του φωτοφράχτη, ακόμη και το φως.

Ο Δημήτρης Ασιθιανάκης είναι φωτογράφος, δάσκαλος φωτογραφίας και πρόεδρος του Fotoart. Μπορείτε να τον βρείτε στο Facebook Dimitrios Asithianakis. Για τα μαθήματα του fotoart μπορείτε να ρωτήσετε  και στο τηλέφωνο 6944303397