Τι είναι ο σκοτεινός θάλαμος;

Σκοτεινός θάλαμος ονομάζεται ο χώρος στον οποίο γίνεται η επεξεργασία των φωτοευαίσθητων υλικών της φωτογραφίας των φιλμ και των φωτογραφικών χαρτιών. Ο σκοτεινός θάλαμος είναι ο χώρος στον οποίο εμφανίζονται τα φιλμ και τυπώνονται οι φωτογραφίες στην χημική ή αναλογική φωτογραφία όπως καλούμε συχνά την φωτογραφία με φιλμ. Ο σκοτεινός θάλαμος μπορεί να είναι ερασιτεχνικός μέσα στο σπίτι ή σε κάποιο ξεχωριστό χώρο ή επαγγελματικός που μπορεί να βρίσκεται σε κάποιο εργαστήριο, σε κάποιο φωτογραφικό στούντιο ή κατάστημα ή σε κάποια σχολή φωτογραφίας. Σπανιότερα προσφέρονται από κάποιους φορείς ενοικιαζόμενοι σκοτεινοί θάλαμοι. Για όλη την ιστορική περίοδο όπου επικρατούσε το φιλμ ο σκοτεινός θάλαμος ήταν ιδιαίτερα δημοφιλής. Με την έλευση της ψηφιακής φωτογραφίας αυτό το ενδιαφέρον ατόνησε. Όμως σήμερα που η ψηφιακή φωτογραφία έχει επικρατήσει ολοσχερώς συντηρείται ένα σχετικό ενδιαφέρον για όλες τις παλιότερες φωτογραφικές τεχνικές, ανάμεσα τους και για τις διαδικασίες του σκοτεινού θαλάμου. Ο όρος σκοτεινός θάλαμος στα ελληνικά σημαίνει ότι ο όρος darkroom στα αγγλικά. Υπάρχει μια σύγχυση με τον όρο σκοτεινός θάλαμος στην ελληνική γλώσσα γιατί ο όρος αναφέρεται και ως μετάφραση για συσκευές τύπου camera obscura. Όμως ο όρος σκοτεινός θάλαμος έχει επικρατήσει εδώ και δεκαετίες ως ο όρος που αφορά τον χώρο που γίνεται η επεξεργασία της ασπρόμαυρης φωτογραφίας και μάλλον θα έπρεπε να βρούμε άλλο όρο για τις συσκευές τύπου camera obscura. Πιθανόν ο όρος σκοτεινό δωμάτιο ή σκοτεινή κάμαρα που είναι ακριβείς μεταφράσεις  από τα λατινικά να μας έκαναν την δουλειά μας μια χαρά. Βέβαια θα παρέμενε το πρόβλημα για τις μικρές φορητές κάμερες  obscura οπότε καλύτερα ίσως να χρησιμοποιούμε τον όρο αμετάφραστο ή μισομεταφρασμένο όπως έκανα εγώ μόλις ή να χρησιμοποιούμε τον όρο σκοτεινό κουτί.

Φωτογραφία σκοτεινού θαλάμου με κόκκινο φως ασφαλείας

Το μεγαλύτερο πλεονέκτημα του σκοτεινού θαλάμου είναι ότι η καθεμία και ο καθένας μπορεί να δημιουργήσει έναν ακόμη και στο σπίτι του (θα ακολουθήσει αναλυτικό άρθρο Οικιακός Σκοτεινός Θάλαμος). Με την δημιουργία προσωπικού σκοτεινού θαλάμου μπορεί να επεξεργάζεται μόνος του τουλάχιστον τα ασπρόμαυρα φιλμ και τις ασπρόμαυρες φωτογραφικές εκτυπώσεις με πολύ χαμηλότερο κόστος  από ότι να τα έδινε σε ένα επαγγελματικό εργαστήριο,  αντλώντας την ευχαρίστηση ότι όλα τα στάδια στις φωτογραφίες του από την φωτογραφική λήψη μέχρι την τελική εκτύπωση πραγματικά περνάνε από τα χέρια του. Αναφέρομαι στην ασπρόμαυρη φωτογραφία στον σκοτεινό θάλαμο γιατί είναι η φθηνότερη και η ευκολότερη σε σχέση με την έγχρωμη φωτογραφία που είναι ακριβότερη και πολυπλοκότερη.

Ο σκοτεινός θάλαμος πρώτα από όλα είναι ένας χώρος, ένα δωμάτιο που να μπορεί να συσκοτιστεί εντελώς. Να μη μπαίνει καθόλου εξωτερικό φως γιατί μπορεί να επηρεάσει τα φωτοευαίσθητα υλικά να τα “κάψει” εντελώς ή απλώς να τα “ομιχλιάσει”. Αυτό ισχύει για τα φωτογραφικά φιλμ και τα φωτογραφικά χαρτιά. Εντελώς σκοτεινιασμένο τον σκοτεινό θάλαμο  τον χρειαζόμαστε μόνο στην διαδικασία εμφάνισης του φιλμ στο στάδιο που περνάμε το φιλμ μέσα στο καρούλι για να το τοποθετήσουμε σε ένα σκοτεινό δοχείο το τανκ. Σε όλη την υπόλοιπη διαδικασία της εμφάνισης του φιλμ μπορούμε να έχουμε ένα κανονικό φως ανοιχτό.

Κλασικό φωτιστικό ασφάλειας σκοτεινού θαλάμου

Στην διαδικασία της εκτύπωσης των ασπρόμαυρων φωτογραφιών στον σκοτεινό θάλαμο έχουμε στην διάθεση μας το λεγόμενο φως ασφαλείας. Μια λάμπα που το φως της είναι σε ένα μήκος κύματος που δεν επηρεάζει τα φωτογραφικά χαρτιά. Υπάρχουν ειδικά φωτιστικά ασφάλειας, αλλά αρκεί και ένα ντουί με την ειδική βιδωτή λάμπα. Συνήθως αυτό το φως είναι κόκκινο, πορτοκαλί ή κιτρινοπράσινο και πρέπει να είναι σε μια απόσταση και πάνω από το σημείο όπου επεξεργαζόμαστε τα φωτογραφικά χαρτιά μέχρι να φτάσουν στην στερέωση (Δείτε το άρθρο Η εκτύπωση της ασπρόμαυρης φωτογραφίας). Επίσης χρειαζόμαστε το κανονικό φως να είναι διαθέσιμο ώστε να μπορούμε να βλέπουμε τα αποτελέσματα που επιτυγχάνουμε. Επίσης το χρειαζόμαστε για να ετοιμάζουμε την όλη διαδικασία με τα χημικά, αλλά και να τακτοποιούμε και να  καθαρίζουμε στο τέλος της χρήσης του σκοτεινού θαλάμου.

Ο Meopta Opemus ήταν και είναι ο πιο διαδεδομένος μεγεθυντής σκοτεινού θαλάμου στην Ελλάδα

Οπότε ο  σκοτεινός θάλαμος πρέπει να διαθέτει πρώτα από όλα δυνατότητα απόλυτης συσκότισης  και φως ασφαλείας κατάλληλο για τα φωτογραφικά χαρτιά που θα χρησιμοποιούμε.  Χρειαζόμαστε τα χημικά προϊόντα που είναι κατάλληλα για την εμφάνιση των φιλμ και την εκτύπωση των φωτογραφιών. Εννοείται ότι χρειαζόμαστε φιλμ και φωτογραφικά χαρτιά. Αυτά είναι τα αναλώσιμα. Πάμε τώρα στον μόνιμο εξοπλισμό. Για την δημιουργία των διαλυμάτων χρειαζόμαστε ογκομετρικά δοχεία με περιεκτικότητα ανάλογη του τελικού όγκου των χημικών που θα χρησιμοποιήσουμε, θερμόμετρο υγρών διαλυμάτων (καλό είναι να έχουμε και ένα θερμόμετρο περιβάλλοντος) και αναδευτήρες. Χρειαζόμαστε ένα τανκ για την εμφάνιση του φιλμ, ένα ρολόι ή ένα χρονόμετρο, αν και μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε και το κινητό μας τηλέφωνο, ένα χώρο που θα απλώνουμε το φιλμ να στεγνώσει και μερικά ειδικά βαριά μανταλάκια για να τεντώνουν κάπως τα καμπύλα φιλμ. Χρειαζόμαστε σελίδες φύλαξης των φιλμ (αρνητικών) και ιδανικά ένα λεύκωμα/ντοσιέ, όπου μπορούμε να αρχειοθετούμε αυτές τις σελίδες που η καθεμία χωράει ένα φιλμ 36 στάσεων. Οι  περισσότεροι αρθρογράφοι και συγγραφείς προτείνουν να δουλεύουμε όρθιοι στον σκοτεινό θάλαμο. Επειδή έχω φάει πάρα πολλές ώρες μέρες και χρόνια μέσα σε σκοτεινούς θαλάμους εργαζόμενος και διδάσκοντας προτείνω να δημιουργήσετε ένα σκοτεινό θάλαμο όπου να μπορείτε να κάθεστε. Σε αυτή την περίπτωση είναι απαραίτητη μια καλή καρέκλα γραφείου με ροδάκια.

Πλαίσιο εκτύπωσης σκοτεινού θαλάμου

Για την εκτύπωση των φωτογραφικών μας χρειαζόμαστε έναν μεγεθυντή (εκτυπωτή στη λαϊκή φωτογραφική γλώσσα) που θα μας προβάλλει το ασπρόμαυρο αρνητικό μας επάνω στο φωτογραφικό μας χαρτί και επειδή και το χαρτί μας είναι αρνητικό θα έχουμε σαν αποτέλεσμα μια ασπρόμαυρη θετική εικόνα. Χρειαζόμαστε ένα φακό για τον μεγεθυντή που σχηματίζει την εικόνα, φίλτρα πολυκοντράστ για τον έλεγχο της αντίθεσης, ένα πλαίσιο εκτύπωσης ή ένα μικρό μέχρι 18Χ24 και ένα μεγάλο μέχρι 30Χ40. Χρειαζόμαστε ένα χρονόμετρο για να ελέγχουμε τον χρόνο που θα ρίχνει το φως του ο μεγεθυντής πάνω στα χαρτιά. Χρειαζόμαστε και μερικά μαύρα ή γκρι χαρτόνια για να μπορούμε να δημιουργήσουμε μάσκες για τοπικά καψίματα και κρατήματα. Χρήσιμο για το κόψιμο των δειγμάτων των φωτογραφικών χαρτιών και των χαρτονιών για τις μάσκες είναι ένα κανονικό ψαλίδι. Χρειαζόμαστε και έναν μεγεθυντή κόκκου που θα μας βοηθάει να εστιάσουμε (αν και μπορούμε και χωρίς αυτόν). Χρειαζόμαστε λεκάνες σκοτεινού θαλάμου όπου θα βάλουμε τα χημικά για την διαδικασία της εκτύπωσης (της εμφάνισης του φωτογραφικού χαρτιού) που πρέπει να χωράνε τα χαρτιά που έχουμε σκοπό να εκτυπώσουμε. Για τους λάτρεις της ακρίβειας υπάρχουν και θερμαινόμενες λεκάνες που κρατάνε σταθερές τις θερμοκρασίες των διαλυμάτων. Χρειαζόμαστε 3 λεκάνες σε κάθε μέγεθος και μια μεγάλη λεκάνη που θα τοποθετούμε τις φωτογραφίες στο νερό μέχρι να τις πλύνουμε. Χρειαζόμαστε μια ειδική λεκάνη πλυσίματος φωτογραφιών ή ένα σιφόνι πλυσίματος.

Λεκάνη πλυσίματος φωτογραφιών σκοτεινού θαλάμου

Χρειαζόμαστε ένα πάγκο που θα αφήνουμε τις φωτογραφίες να στεγνώσουν επάνω σε χαρτί ή δικτυωτά πλαίσια ή απλά ένα σκοινί όπου θα τις απλώνουμε με μανταλάκια. Υπάρχουν βέβαια και ειδικά στεγνωτήρια και για πλαστικά και για χάρτινα φωτογραφικά χαρτιά, απλά ανεβάζουν αρκετά το συνολικό κόστος. Χρήσιμο είναι και ένα ψαλίδι ή κοπτικό σκοτεινού θαλάμου για να μπορούμε να κόβουμε τις φωτογραφίες μας με ακρίβεια. Για να δούμε τώρα σε τι μας είναι χρήσιμος ο σκοτεινός θάλαμος εκτός από την εμφάνιση του φιλμ και την εκτύπωση των φωτογραφιών. Είναι απαραίτητο να κάνουμε και εξ επαφής εκτυπώσεις σε ολόκληρο το φιλμ για αυτό χρειαζόμαστε ένα πλαίσιο εκτύπωσης κοντάκτ ή απλά ένα βαρύ τζάμι τουλάχιστον 5 χιλιοστά πάχος. Στον σκοτεινό θάλαμο μπορούμε να κάνουμε και άλλες φωτογραφικές διαδικασίες όπως το να εκτυπώσουμε φωτογραφίες χωρίς φιλμ που ονομάζονται φωτογράμματα. Μπορούμε να εφαρμόσουμε την φωτογραφική τεχνική που έχω ονομάσει εξ επαφής πορτρέτα ή αυτοπορτρέτα εξ επαφής. Μπορούμε να κάνουμε τονισμό των φωτογραφιών αλλά και ένα μεγάλο πλήθος τεχνικών μέσα από την πλούσια ιστορία της φωτογραφίας και την εξέλιξη της. Το σημαντικό είναι ότι ο σκοτεινός θάλαμος είναι πρακτικά ανεξάντλητος και μπορεί να προσφέρει ένα μεγάλο πεδίο πειραματισμών και δημιουργίας.

To Fotoart μπορεί να οργανώσει ιδιαίτερα μαθήματα σκοτεινού θαλάμου στον δικό σας σκοτεινό θάλαμο, από την οργάνωση και την αγορά του εξοπλισμού μέχρι και την χρήση του. Επίσης μπορεί να οργανώσει ομαδικά μαθήματα σκοτεινού θαλάμου για συλλόγους λέσχες, σχολές φωτογραφίας και τέχνης που διαθέτουν δικό τους σκοτεινό θάλαμο. Πληροφορίες στο 6944303397 και στο email info@fotoart.gr

Σκοτεινός Θάλαμος Εργαστήριο Επεξεργασίας Ασπρόμαυρης Φωτογραφίας

Θα ήθελα να αναφερθώ με λίγα λόγια και σε ένα εργαστήριο που δημιούργησα και λειτούργησα με τον διακριτικό τίτλο “Σκοτεινός Θάλαμος” από το 1992 μέχρι το 2005 που πρόσφερε  όλες τις σχετικές υπηρεσίες. Ο Σκοτεινός Θάλαμος ανέβασε τα επίπεδα εξυπηρέτησης των ερασιτεχνών φωτογράφων μιας και πρόσφερε εξαιρετική ποιότητα ασπρόμαυρης φωτογραφίας σε πολύ λογικές τιμές. Οι δημιουργοί του Σκοτεινού θαλάμου ήταν η Βαρβάρα Σιδέρη και ο Δημήτρης Ασιθιανάκης, ενώ από ένα σημείο και μετά ο Δημήτρης Ασιθιανάκης συνέχισε την λειτουργία του μόνος του.

Φάκελος για αρνητικά και φωτογραφίες του “Σκοτεινού Θαλάμου”

Ο Δημήτρης Ασιθιανάκης είναι φωτογράφος, δάσκαλος φωτογραφίας και πρόεδρος του Fotoart. Μπορείτε να τον βρείτε στο Facebook Dimitrios Asithianakis. Για τα μαθήματα του fotoart μπορείτε να ρωτήσετε  και στο τηλέφωνο 6944303397