Τι είναι η φωτογραφία δρόμου
Η φωτογραφία δρόμου είναι ένα είδος καλλιτεχνικής προσωπικής φωτογραφίας όπου το πεδίο δράσης της/του φωτογράφου είναι ο δρόμος. Μάλλον για να είναι ο ορισμός μας πιο ακριβής το φωτογραφικό πεδίο της φωτογραφίας δρόμου είναι ο δημόσιος χώρος και ο σκοπός της είναι να καταγράψει τυχαία γεγονότα για την προσωπική ευχαρίστηση του φωτογράφου. Ένας τελικός ορισμός για την φωτογραφία δρόμου είναι δύσκολο να βρεθεί καθώς και η ίδια η φωτογραφία βρίσκεται σε μια συνεχόμενη εξέλιξη. Θα μπορούσαμε να ορίσουμε ως φωτογραφία δρόμου, την φωτογράφιση στιγμών της καθημερινότητας στον δημόσιο χώρο. Στιγμών που χωρίς την επιλογή του φωτογράφου να τις καταγράψει θα περνούσαν απαρατήρητες.
Φωτογραφία του Henri Cartier-Bresson (1908 – 2004)
Πολλοί θεωρητικοί έχουν περιγράψει τις περισσότερες φορές με αποτυχία τι είναι ένας φωτογράφος δρόμου. Παρόλο που διαφωνώ με τις περισσότερες θεωρητικές προσεγγίσεις πιστεύω ότι από όλα τα μοντέλα που έχουν προταθεί κατά καιρούς από θεωρητικούς εντελώς άσχετους με την φωτογραφία και την πρακτική της, θεωρώ πιο κοντινό στον φωτογράφο δρόμου την θεωρητική προσέγγιση των Καταστασιακών για το dérive που είναι η περιπλάνηση χωρίς φαινομενικά ουσιαστικό σκοπό. Έτσι περιπλανιέται και ο φωτογράφος δρόμου που αφήνεται να παρασυρθεί από την κάθε τοποθεσία και ότι του προκαλέσει το ενδιαφέρον, αλλά και όποιες τυχαίες συναντήσεις, αλλά και τυχαία συμβάντα προκύψουν.
Αυτή την φωτογραφία του Louis-Jacques-Mandé Daguerre (1787 – 1851) μπορούμε να την θεωρήσουμε την πρώτη φωτογραφία δρόμου
Η φωτογραφία δρόμου μας πάει στις απαρχές της φωτογραφίας και ακόμη στην πρώτη φωτογραφική περίοδο με τους μεγάλους χρόνους έκθεσης. Ένα χαρακτηριστικό τέτοιο παράδειγμα είναι η πρώτη φωτογραφία του Νταγκέρ που έχει καταγράψει ανθρώπους σε μια λεωφόρο του Παρισιού. Αν θέλουμε να αναφέρουμε τους πρωτεργάτες της φωτογραφίας δρόμου τότε μπορούσαμε να ξεχωρίσουμε τον Jean-Eugène-Auguste Atget (1857 – 1927) που φωτογράφησε τους δρόμους του Παρισιού και αυτός, αλλά με τους ανθρώπους να λείπουν από τις φωτογραφίες του τις περισσότερες φορές και τον Alfred Stieglitz (1864 – 1946) που φωτογράφησε σκηνές στους δρόμους της νέας Υόρκης. Από τους φωτογράφους εκείνης της περιόδου είναι πολλοί που θα μπορούσαμε να τους εντάξουμε στην φωτογραφία δρόμου. Όμως ο πρώτος κύριος εκφραστής της και ο φωτογράφος που πρόσφερε έμπνευση και σε άλλους φωτογράφους να τον ακολουθήσουν είναι ο Αντρέ Κερτέζ (Andor Kertész 1894 – 1985). Μιας και είναι από τους πρώτους που ξεκίνησε να τραβάει φωτογραφίες στους δρόμους του Παρισιού. Χάρη στον Κερτέζ το Παρίσι μπορεί να θεωρηθεί η γενέτειρα της φωτογραφίας δρόμου.
Φωτογραφία δρόμου του Αντρέ Κερτέζ (1894 – 1985) πιο μοντέρνος και από πολλούς σύγχρονους φωτογράφους
Από τον Κερτέζ εμπνεύστηκε ο Brassaï (Gyula Halász 1899 – 1984) που είναι μαθητής του αλλά φωτογράφιζε κυρίως το νυχτερινό Παρίσι και τους ανθρώπους του. Από τον Κερτέζ άντλησε έμπνευση (και ας μη το παραδέχετε) και αυτός που θεωρείτε σήμερα ο πατριάρχης της φωτογραφίας δρόμου ο Henri Cartier-Bresson (1908 – 2004) που ενέπνευσε βέβαια χιλιάδες φωτογράφους να ασχοληθούν με την φωτογραφία δρόμου, αλλά μας κληροδότησε και τις εμμονές και την τελειομανία του. Όπως για παράδειγμα την απαγόρευση δια ροπάλου της περικοπής (κοψίματος) της φωτογραφίας και την υποχρεωτική χρήση για την φωτογραφία δρόμου του φακού 50mm (νορμάλ). Εκείνη η δεκαετία πάντως που γίνονταν αυτές οι διεργασίες στην Γαλλία, η δεκαετία του 30′ μας κληροδότησε και άλλον ένα σπουδαίο φωτογράφο δρόμου τον Robert Doisneau (1912 – 1994) που όμως δημιούργησε το πιο γνωστό τμήμα του έργου του μετά τον πόλεμο, ακριβώς όπως και ο Bresson. O Bresson δημιούργησε σχολή και εξαιτίας της μεγάλης φήμης του, αλλά και εξαιτίας του ότι ήταν συνιδρυτής του πρακτορείου Magnum
Φωτογραφία δρόμου του Garry Winogrand (1928 – 1984)
Στην Αμερική μετά τον Stieglitz υπήρξαν δύο φωτογράφοι που μπορούμε να τους κατατάξουμε στην φωτογραφία δρόμου η Dorothea Lange (1895 – 1965) και ο Walker Evans (1903 – 1975). Όμως αυτός που καθόρισε το μέλλον της φωτογραφίας δρόμου στην Αμερική ήταν ο Ελβετός Robert Frank (1924 – 2019) με το φωτογραφικό του λεύκωμα The Americans. Αυτό το έργο άσκησε επίδραση στην επόμενη γενιά φωτογράφων δρόμου με τον χαρακτηριστικότερο να είναι ο Garry Winogrand (1928 – 1984), ενώ πολύ σπουδαία φωτογράφος δρόμου και συγκαιρινή του Winogrand είναι η Vivian Dorothy Maier (1926 – 2009) που όμως το έργο της έγινε γνωστό πρόσφατα και δεν άσκησε επίδραση τον καιρό που δημιουργήθηκε. Την μεγάλη παράδοση της φωτογραφίας δρόμου στην Ευρώπη την συνέχισαν σπουδαία ονόματα όπως ο Josef Koudelka (1938) και ο δικός μας Νίκος Οικονομόπουλος (Nikos Economopoulos 1953). Δεν γίνεται να κλείσουμε αυτό το μικρό αφιέρωμα στην φωτογραφία δρόμου χωρίς να αναφέρουμε ένα από σπουδαιότερα ονόματα της φωτογραφίας δρόμου, τον Ιάπωνα Daidō Moriyama (1938) που θεωρείτε από χιλιάδες φωτογράφους ο αυθεντικότερος εκφραστής της φωτογραφίας δρόμου. Ενώ ειδικά η φράση του ότι περιπλανιέται στους δρόμους για να φωτογραφίσει με τα μάτια ενός αδέσποτου σκύλου έχει μείνει παροιμιώδης.
Εμβληματική φωτογραφία του πατριάρχη της γιαπωνέζικης φωτογραφίας δρόμου Daidō Moriyama (1938)
Αυτό είναι ένα πρώτο άρθρο για την φωτογραφία δρόμου. Κάτι σαν μια εισαγωγή. Το αφιέρωμα στην φωτογραφία δρόμου θα συνεχιστεί και με επόμενα άρθρα κυρίως για το έργο σπουδαίων φωτογράφων. Περισσότερα για την φωτογραφία δρόμου για την ιστορία και το μέλλον της μπορείτε να μάθετε και στα μαθήματα φωτογραφίας του Fotoart (Εξάμηνος Κύκλος Μαθημάτων Φωτογραφίας).
Ο Δημήτρης Ασιθιανάκης είναι φωτογράφος, δάσκαλος φωτογραφίας και πρόεδρος του Fotoart. Μπορείτε να τον βρείτε στο Facebook Dimitrios Asithianakis. Για τα μαθήματα του fotoart μπορείτε να ρωτήσετε και στο τηλέφωνο 6944303397