Περί αλήθειας και ψέματος στην Φωτογραφία
Ένα βασικό χαρακτηριστικό της φωτογραφίας από το ξεκίνημα της ήταν η αντικειμενική αναπαράσταση της πραγματικότητας, ο υποτιθέμενος ρεαλισμός της (θα προσπαθήσω να εξηγήσω παρακάτω γιατί λέω υποτιθέμενος). Είναι η γενική αποδοχή ότι χάρη στην μηχανική αναπαραγωγή που γίνεται μέσω του φακού και της φωτογραφικής μηχανής, έχουμε σαν αποτέλεσμα την φωτογραφία που υποτίθεται είναι ότι πιο κοντινό στην φυσική πραγματικότητα. Το αναφέρει ο Γάλλος εφευρέτης της φωτογραφίας Louis-Jacques-Mandé Daguerre που έβλεπε την δαγκεροτυπία του ως “φυσική και χημική διαδικασία που επιτρέπει στην φύση να αναπαράγεται μόνης της”. Αλλά και ο Άγγλος εφευρέτης της φωτογραφίας William Henry Fox Talbot, που στο πρώτο βιβλίο με τις καλοτυπίες του, έδωσε τον ποιητικό τίτλο “The pencil of nature”, εκφράζοντας την στενή σχέση της φωτογραφίας με το ίχνος που αφήνει η ίδια η φύση.
Φωτογραφία από το τζάκι μου
Φανταστείτε την έκπληξη των ανθρώπων όταν έβλεπαν τις πρώτες φωτογραφίες. Τα επιφωνήματα ήταν ίδια με αυτά που έκαναν όταν έβλεπαν πολύ πετυχημένα ρεαλιστικά ζωγραφικά πορτραίτα. Καλέ τι σπουδαίος φωτογράφος είναι αυτός! Φτυστό τον έκανε τον θείο τον Μπάμπη στην φωτογραφία του! Μαρίκα έλα να δεις, ολόιδιο τον έφτιαξε τον Μπάμπη ο φωτογράφος. Ήταν τόσο μεγάλος ο ενθουσιασμός για το φωτογραφικό μέσο που κανείς δεν πρόσεξε κάποια αντικειμενικά στοιχεία. Ότι μικρή σχέση είχε και έχει η φωτογραφία με την αλήθεια και την (αν υπάρχει) αντικειμενική πραγματικότητα. Ειδικά στις πρώτες φωτογραφίες που ήταν ασπρόμαυρες. Που είναι τα χρώματα της φυσικής πραγματικότητας; Που είναι οι τρεις διαστάσεις; Οι φωτογραφίες ήταν άχρωμες δυσδιάστατες χαλκομανίες, πατηκοσούρες, αναπαραστάσεις, μιας τρισδιάστατης ψευδούς εικόνας της πραγματικότητας που μας δίνει ο εγκέφαλος μας. Έχουν φυσικά οι φωτογραφίες στενή σχέση με αυτή την πραγματικότητα ειδικά με τις λεπτομέρειες της. Είναι άμεσες αναφορές στην όραση μας. Αλλά είναι αυτές ειδικά οι λεπτομέρειες της φυσικής πραγματικότητας που έδωσαν στην φωτογραφία το υψηλό της κύρος. Η υποτιθέμενη υψηλή πιστότητα (είπαμε φτυστός ο θείος Μπάμπης), αλλά κυρίως η ιδέα της αδιαμεσολάβητης αποτύπωσης του κόσμου μέσω ενός ψυχρού και αντικειμενικού μηχανικού μέσου, πρόσφεραν στην φωτογραφία την αποκλειστικότητα της αληθινής αναπαράστασης του κόσμου.
Φωτογραφία από το “τζάκι” μου από πιο μακριά
Έπρεπε να φτάσουμε στην εποχή της ψηφιακής επεξεργασίας για να αρχίσει να καταλαβαίνει σιγά-σιγά η ανθρωπότητα ότι η φωτογραφία δεν αποτυπώνει καμία παναθρώπινη αντικειμενική αλήθεια, παρά μόνο την αλήθεια του φωτογράφου και αυτό ίσχυε και πριν την ψηφιακή φωτογραφία και τις τεράστιες δυνατότητες αλλαγών και επεμβάσεων στις φωτογραφίες. Γιατί ακριβώς το ίδιο ίσχυε και στην φωτογραφία του φιλμ. Για θυμηθείτε την πρακτική του Στάλιν που έχει γίνει ανέκδοτο στις μέρες μας (και έχει προσφέρει και άφθονα memes) να εξαφανίζει τους κοντινούς του ανθρώπους από παλιές φωτογραφίες όπως τους εξαφάνιζε και στην πραγματικότητα. Έχουμε και από την εποχή του φιλμ άφθονα παραδείγματα επέμβασης στις φωτογραφίες με σκοπό την εξαπάτηση. Αλλά και χωρίς αυτό τον σκοπό το ίδιο το φωτογραφικό αποτέλεσμα αλλάζει αν ο φωτογράφος αποφασίσει να χρησιμοποιήσει άλλο φακό, άλλη μηχανή, άλλο φιλμ χωρίς καν να κάνει επεξεργασία στις τελικές φωτογραφίες. Οπότε όπως καταλαβαίνεται το #nofilter που είναι ένα από τα πιο δημοφιλή hashtag της νέας εποχής δεν έχει κανένα απολύτως νόημα μιας και για τη φωτογραφία έχουν σημασία όλοι οι προηγούμενοι παράγοντες που ανέφερα αλλά και ακόμη περισσότεροι, όπως το αν ο φωτογράφος θα πάει κοντά η μακριά, τι γωνία λήψης θα χρησιμοποιήσει, τι θα αποφασίσει να συμπεριλάβει ή τι να αφήσει απέξω στην όποια φωτογραφία του. Για αυτό σήμερα σας παρουσιάζω μαζί με το άρθρο και δύο φωτογραφίες από το υποτιθέμενο τζάκι μου.
Ο Δημήτρης Ασιθιανάκης είναι φωτογράφος, δάσκαλος φωτογραφίας και πρόεδρος του Fotoart. Μπορείτε να τον βρείτε στο Facebook Dimitrios Asithianakis. Για τα μαθήματα του fotoart μπορείτε να ρωτήσετε και στο τηλέφωνο 6944303397.