Στραβό κάδρο, ίσιο κάδρο στην φωτογραφία

Ωχ τι μας βρήκε σε αυτή την έρμη την φωτογραφία. Τολμάς να ανεβάσεις μια φωτογραφία στα social media που δεν έχει τραβηχτεί με το αλφάδι πάνω στην μηχανή και δεν θα αργήσει να βρεθεί ο σχολιαστής που θα σου γράψει “Τι έπαθες και σου στράβωσε; Σκόνταψες;” Αν η φωτογραφία περιλαμβάνει θάλασσα και ορίζοντα κάποιος θα γράψει, “Πρόσεξε σου χύνεται η θάλασσα”. Το χειρότερο ξέρετε ποιο είναι; Ότι όταν ξεκίνησα να ασχολούμαι με την φωτογραφία σαν έφηβος παθιασμένος και άσχετος φυσικά φωτογράφος, τα έλεγα και εγώ αυτά. Σποραδικά έβλεπα εδώ και εκεί στραβά κάδρα, στραβές φωτογραφίες όπως πίστευα ότι ήταν. Το πιθανότερο είναι ή να προσπερνούσα αδιάφορα ή να έκανα κανένα σχόλιο όπως αυτά που σας έγραψα πιο πάνω (πόσο πρωτότυπος να ήμουν;). Αυτά ακόμη και σε φωτογραφίες σπουδαίων φωτογράφων όπως του Μπρεσόν για παράδειγμα.

Φωτογραφία του Ανρί Μπρεσόν με στραβό ορίζοντα

Όλα όμως ευτυχώς άλλαξαν όταν ήρθα σε επαφή με το έργο του Αλεξάντερ Ρόντσενκο. Αυτόν που από τότε τον ονομάζω τον Μάγο του κάδρου. Ο Ρόντσενκο συνέβαλε όσο λίγοι στην διαμόρφωση της Ρώσικης πρωτοπορίας και ως καλλιτέχνης, αλλά και ως δάσκαλος. Όμως με το φωτογραφικό του έργο συνέβαλε σε μεγάλο βαθμό στην διαμόρφωση της προπολεμικής ευρωπαϊκής φωτογραφίας και στην συνέχεια της παγκόσμιας. Αυτό που κυρίως μας πρόσφερε ο Αλεξάντερ Ρόντσενκο είναι η απόλυτη ελευθερία στην διαμόρφωση του φωτογραφικού κάδρου και την δυνατότητα να χρησιμοποιούμε πολλές και διαφορετικές γωνίες λήψης, από κάθε πιθανή θέση. Φωτογραφικές λήψεις που δεν υπακούουν σε κανένα συμβατικό κανόνα σύνθεσης. Όπως είχε γράψει και ο ίδιος κάπου αποθεώνοντας την φωτογραφία, όντας ήδη σπουδαίος ζωγράφος και με σπουδαίους δασκάλους και συνοδοιπόρους. “Η φωτογραφία προσφέρει αντιφάσεις της προοπτικής, αντιθέσεις του φωτός, αντιθέσεις της μορφής, γωνίες λήψης που είναι αδύνατο να επιτευχθούν με το σχέδιο και τη ζωγραφική, επιμηκύνσεις με παραμόρφωση των αντικειμένων, με ένα ακατέργαστο χειρισμό του θέματος. Εικόνες εντελώς νέες, που ποτέ δεν έχετε ξαναδεί, συνθέσεις των οποίων η τόλμη, ξεπερνά τη φαντασία των ζωγράφων”. Αυτά τα λόγια τα έχει γράψει ο Ρόντσενκο πριν από 100 χρόνια. Τι άλλο να ζητήσει κανείς από έναν δάσκαλο!

Φωτογραφικό πορτρέτο του Αλεξάντερ Ρόντσενκο με στραβό κάδρο

Στην συνέχεια βέβαια γνώρισα κι άλλους φωτογράφους που με το έργο τους μου ενίσχυσαν την άποψη μου για το πόσο σημαντική είναι η απόλυτη ελευθερία στην τέχνη και πόσο σπουδαίο είναι να βρίσκεις τρόπους να μην ακολουθείς τους κανόνες ή και να φτιάχνεις και κανόνες εντελώς δικούς σου. Στο θέμα των ίσιων ή στραβών φωτογραφιών έχουμε ένα ζήτημα που με πληγώνει πολύ στην φωτογραφία. Αυτό γιατί οι απόψεις που επικρατούν στους μεγάλους σύγχρονους δασκάλους της φωτογραφίας, αυτά που γράφουν για το συγκεκριμένο θέμα στα βιβλία τους,  στα website και στα blog τους είναι τόσο παιδικά πραγματικά επιπέδου νηπιαγωγείου. Είναι από τα πιο στενάχωρα πράγματα που έχει να κάνει με το τι υπερισχύει στην φωτογραφική παιδεία και το τι λάθος πράγματα μαθαίνουν οι νέοι φωτογράφοι που είναι έτοιμοι να ανοίξουν τα φτερά τους και οι δάσκαλοι αντί να τους πλαταίνουν τους ορίζοντες, τους επισημαίνουν ότι τους ορίζοντες πρέπει να τους  τραβάνε ίσιους με αλφάδι, με τον ίδιο τρόπο που ισιώνουμε τα κάδρα στους τοίχους. Δηλαδή αντί να απελευθερώνουν το καλλιτεχνικό πνεύμα των μαθητών τους, τους ψαλιδίζουν τα φτερά. Πως πάμε  για παράδειγμα σε κάποιες εκθέσεις μια σχολής φωτογραφίας σε οποιοδήποτε έτος και σε ένα ολόκληρο τμήμα με 25 άτομα εκθέτουν όλοι ασπρόμαυρες φωτογραφίες ή μόνο φωτογραφίες δρόμου.

Τοπίο με στραβό ορίζοντα. Φωτογραφία Δημήτρης Ασιθιανάκης

Με τον ίδιο τρόπο  σε όσα websites σύγχρονων brand ambassadors της φωτογραφίας και να πας που ασχολούνται με το τοπίο, κυριολεκτικά σε εκατοντάδες φωτογραφίες από όλα τα μήκη και τα πλάτη της γης. Θα δεις τις ίδιες  και τις ίδιες φωτογραφίες και αποκλείεται να δεις ένα παράξενο, αλλιώτικο κάδρο, που να σου προκαλέσει το ενδιαφέρον. Μια διαφορετική πιο ενδιαφέρουσα προοπτική.  Να σου δείξει ότι δεν είναι όλες οι φωτογραφίες λες και τραβήχτηκαν από τον ίδιο φωτογράφο. Πόσο λυπηρό!

Ο Δημήτρης Ασιθιανάκης είναι φωτογράφος, δάσκαλος φωτογραφίας και πρόεδρος του Fotoart. Μπορείτε να τον βρείτε στο Facebook Dimitrios Asithianakis. Για τα μαθήματα του fotoart μπορείτε να ρωτήσετε  και στο τηλέφωνο 6944303397

Ένα φωτογραφικό στερεότυπο για το διάφραγμα του φακού

Είναι κι αυτό ένα από τα μεγαλύτερα στερεότυπα της φωτογραφίας. Ότι δηλαδή το διάφραγμα καθορίζει την έκθεση, μάλιστα είναι ένας από τους τρεις παράγοντες που απαρτίζουν το περίφημο τρίγωνο της έκθεσης που ταλανίζει χρόνια τους φωτογράφους. Ταχύτητα φωτοφράχτη, Διάφραγμα του φακού, Ευαισθησία του φιλμ ή του ψηφιακού αισθητήρα. Το περίφημο τρίγωνο που βέβαια είναι τετράγωνο. Μιας και όλοι οι δάσκαλοι, συγγραφείς, αρθρογράφοι και ινφουένσερς της φωτογραφίας ξεχνούν να αναφέρουν τον τέταρτο και σημαντικότερο παράγοντα της φωτογραφίας που είναι το φως, που μπορούμε με πολλούς τρόπους να το αλλάξουμε, να το αυξήσουμε και να το μειώσουμε σε μια φωτογραφία. Αλλά αυτά θα σας τα αναλύσω στο αντίστοιχο άρθρο. Εδώ ας αρκεστούμε στο διάφραγμα.

Σαφώς το διάφραγμα καθορίζει την έκθεση. Αφού με τις επιλογές του διαφράγματος στην ουσία αλλάζουμε το φυσικό άνοιγμα του φακού που σαν αποτέλεσμα έχει να πέσει λιγότερο ή περισσότερο φως επάνω στον αισθητήρα μας. Όμως δεν θα έπρεπε ο έλεγχος της ποσότητας του φωτός που θα διαμορφώσει την φωτογραφία μας να είναι η πρώτη μας σκέψη στην επιλογή του διαφράγματος. Παλιότερα την εποχή του φιλμ ήταν πιο λογικό το διάφραγμα να συμμετέχει περισσότερο στην ρύθμιση της έκθεσης γιατί το φιλμ που είχαμε στην μηχανή ήταν σταθερής ευαισθησίας και δεν μπορούσε να αλλάζει από φωτογραφία σε φωτογραφία. Σήμερα με την δυνατότητα που έχουν οι ψηφιακές φωτογραφικές μηχανές όσο αφορά την ρύθμιση της ευαισθησίας του ψηφιακού αισθητήρα ο φωτογράφος είναι πιο ελεύθερος να επιλέξει ακριβώς το διάφραγμα που θέλει κυρίως για να διαμορφώσει το προσωπικό του φωτογραφικό ύφος παρά για τον έλεγχο της έκθεσης. Θα προσπαθήσω να το εξηγήσω επιγραμματικά και όσο πιο απλά μπορώ. Για να δούμε τις σκέψεις που πρέπει να έχει στο μυαλό του ο φωτογράφος όταν επιλέγει διάφραγμα. Ο τρόπος που ένας φωτογράφος επιλέγει το διάφραγμα είναι απλός.

Διάφορα ανοίγματα διαφράγματος – Διαφορετικής φωτεινότητας

Ή θα επιλέξει ανοιχτά διαφράγματα, δηλαδή  f1 –  f1,4 – f2 – f2,8 – f4 – f5,6 ώστε να έχει στις φωτογραφίες του μικρό βάθος πεδίου και έντονο μπόκε ή θα επιλέξει κλειστά διαφράγματα,  δηλαδή f11 – f16 – f22 – f32 – f45 ώστε να έχει στις φωτογραφίες του μεγάλο βάθος πεδίου και ελάχιστο ως  και καθόλου μπόκε ή θα επιλέξει μεσαία διαφράγματα που ανάλογα με τον φακό κινούνται στην περιοχή ανάμεσα στα f5,6 – f8 – f11 ώστε να πετύχει την μέγιστη φωτογραφική ποιότητα,  αφού σε αυτή την περιοχή διαφραγμάτων βρίσκεται συνήθως, το “sweet spot”  των φακών, το σημείο δηλαδή που αποδίδει το ποιοτικότερο φωτογραφικό τους είδωλο. Ο φωτογράφος δεν έχει άλλους τρόπους να επιλέξει το διάφραγμα. Αν αλλάζει διάφραγμα με σκοπό να ρυθμίσει την έκθεση και το πόσο φως θα πέσει επάνω στον ψηφιακό αισθητήρα τότε κάνει ένα ουσιαστικό λάθος. Ρυθμίζοντας με αυτόν τον τρόπο την φωτεινότητα, δηλαδή αλλάζοντας το διάφραγμα,   ρυθμίζει χωρίς να το θέλει και το βάθος πεδίου, αλλά καθορίζει και την τελική ποιότητα της φωτογραφίας, που ξαναθυμίζω είναι καλύτερη στα μεσαία διαφράγματα, αλλά υποφέρει λόγω των σφαλμάτων που παρουσιάζουν οι φακοί κυρίως στα πολύ ανοιχτά  (βινιετάρισμα) και στα πολύ κλειστά διαφράγματα (περίθλαση).

Διαβάστε και το κεφάλαιο που αφορά την Έκθεση. Το τρίγωνο της έκθεσης που είναι τετράγωνο για να κατανοήσετε με καλύτερο τρόπο γιατί πρέπει να αποφεύγουμε να καθορίσουμε την έκθεση με το διάφραγμα, αλλά με τους άλλους παράγοντες που καθορίζουν την έκθεση την ευαισθησία, την ταχύτητα του φωτοφράχτη, ακόμη και το φως.

Ο Δημήτρης Ασιθιανάκης είναι φωτογράφος, δάσκαλος φωτογραφίας και πρόεδρος του Fotoart. Μπορείτε να τον βρείτε στο Facebook Dimitrios Asithianakis. Για τα μαθήματα του fotoart μπορείτε να ρωτήσετε  και στο τηλέφωνο 6944303397

ή γιατί για μια ακόμη φορά λέω ότι η Φωτογραφία είναι μία

Άλλο ένα ισχυρό στερεότυπο της φωτογραφίας είναι ότι η καλλιτεχνική φωτογραφία, η φωτογραφία που κάνει κανείς για την προσωπική του ευχαρίστηση και έκφραση, είναι σημαντικότερη από την εμπορική φωτογραφία ή την φωτογραφία που γίνεται κατόπιν παραγγελίας ή μετά από κάποια ανάθεση. Ακόμη χειρότερος είναι αυτός ο διαχωρισμός όταν εμπλέκει μέσα και την αμοιβή, δηλαδή σημαντικότερη είναι για κάποιους η φωτογραφία που γίνεται χωρίς ο φωτογράφος να αμείβεται για αυτή του την εργασία, ενώ όταν περιλαμβάνεται αμοιβή, η καλλιτεχνική αξία αυτής της φωτογραφίας υποβαθμίζεται, πέφτει ακόμη πιο χαμηλά.

Καταλαβαίνει κανείς ότι αυτός ο διαχωρισμός δεν έχει καμία ουσία. Αρκεί να  αναλογιστεί ότι τα περισσότερα αριστουργήματα της τέχνης που θαυμάζουμε ήδη από την αρχαιότητα έχουν δημιουργηθεί τα περισσότερα με ανάθεση και με αμοιβή. Λέω για τα γλυπτά του Πραξιτέλη για παράδειγμα ή τον Παρθενώνα, αλλά και την αρχαία ελληνική κεραμική που ήταν και εντελώς χρηστική και μάλιστα είχε έναν ξεκάθαρο χαρακτήρα πολυτέλειας. Το ίδιο ισχύει για τα περισσότερα έργα της αναγέννησης, ή τα αριστουργήματα της κλασικής μουσικής.  Δεν ξέρω πότε γεννήθηκε αυτός ο μύθος του φτωχού πλην τίμιου καλλιτέχνη που δεν ξεπουλάει την τέχνη του στη εμπορικότητα και δεν βάζει το ταλέντο του στην υπηρεσία της διαφήμισης, όσο αφορά την φωτογραφία. Όμως αυτό που ξέρω είναι ότι τέτοιες απόψεις έχουν κάνει μεγάλη ζημιά κυρίως στις αμοιβές που θα έπρεπε να εισπράττουν οι φωτογράφοι, γιατί με τέτοιου είδους επιχειρήματα έχει απαξιωθεί οικονομικά η καλλιτεχνική φωτογραφική δραστηριότητα. Με την έννοια ότι ο φωτογράφος δεν πρέπει να διεκδικεί αμοιβή για το καλλιτεχνικό του έργο, γιατί με αυτό τον τρόπο το ευτελίζει.

Απλά θέλω να ενημερώσω σε περίπτωση που δεν το έχουν προσέξει,  ειδικά τους φίλους της φωτογραφίας ότι το μεγαλύτερο ποσοστό της φωτογραφίας του 19ου και του 20αιώνα που θαυμάζουμε ακόμη και σε πιουρίστες κατά την άποψη τους καλλιτέχνες φωτογράφους, που τους έχουμε πολύ ψηλά για την καλλιτεχνική τους υπόσταση, αλλά πολλές φορές και για το ηθικό τους ανάστημα, έχει δημιουργηθεί  φυσικά με πολύ κόπο και μεγάλη φυσικά καλλιτεχνική και προσωπική αγωνία και αγώνα, αλλά τις περισσότερες φορές ήταν πολύ καλά αμειβόμενη. Ακόμη κι όταν δεν ήταν κάποια άμεση εμπορική ανάθεση, ή παραγγελία από κάποιο περιοδικό ή εκδοτικό οίκο, τότε ήταν κάποια ανάθεση από κάποιο μουσείο ή έχει υποστηριχτεί οικονομικά από κάποια καλλιτεχνική υποτροφία.

Αυτό ισχύει ας πούμε και για τις φωτογραφίες του Jean-Eugène-Auguste Atget, με ταπεινούς εμπορικούς σκοπούς δημιουργήθηκε το σύνολο του έργο του, δεν το αλλάζει αυτό, το ότι πέθανε πάμφτωχος, το ίδιο ισχύει για τον ποιητή της Πράγας  Josef Sudek που εμπορικό ήταν το μεγαλύτερο τμήμα του έργου του, κάπως έπρεπε να ζήσει . Καταλαβαίνετε ότι χρησιμοποιώ παραδείγματα που χαίρουν μεγάλης εκτίμησης στο φωτογραφικό καλλιτεχνικό πάνθεον. Οι περισσότερες φωτογραφίες του Henri Cartier-Bresson για παράδειγμα ήταν εμπορικές αναθέσεις. Πιθανά να βοήθησε στην καλλιτεχνική του ελευθερία η οικονομική του άνεση (στην  δημοφιλία του σίγουρα έπαιξε ρόλο). Ο επίκαιρος λόγω της ταινίας   Minamata  και του πρωταγωνιστή της Johnny Depp, Eugene Smith, ήταν σίγουρα ένας ιδιοφυής φωτογράφος και ένας ακέραιος χαρακτήρας με υψηλές ηθικές αξίες, αλλά ούτε η καλλιτεχνική του αξία, ούτε η ηθική του μειώθηκε από τραπεζικά εμβάσματα του πρακτορείου Magnum και του περιοδικού LIFE, που συνέχισαν να τον υποστηρίζουν παρόλο που μπορεί να μην ήταν συνεπής με τις ημερομηνίες των παραδόσεων των φωτογραφιών του. Μπορώ να συνεχίσω έτσι με πολλά παραδείγματα αλλά θα κλείσω απλά με το παράδειγμα  του Robert Frank που πιστεύω ότι με το έργο του έχει επηρεάσει όσο λίγοι την πορεία της καλλιτεχνικής φωτογραφίας από τα μέσα του 20ου αιώνα και μετά. Το έργο του THE AMERICANS έγινε με την με χρηματοδότηση μιας καλλιτεχνικής υποτροφίας από το John Simon Guggenheim Memorial Foundation, για να μην πω ότι για να πάρει αυτή την υποτροφία είχε μέσον τον Walker Evans.

Θεωρώ  ότι η φωτογραφία είναι μια. Πολλές φορές το ίδιο το φωτογραφικό καλλιτεχνικό έργο ανεξαρτητοποιείται σε βάθος χρόνου από τις αρχικές προθέσεις  του φωτογράφου που φυσικά και πρέπει να έχει την καλλιτεχνική ελευθερία να επιλέξει τις πηγές με τις οποίες θα χρηματοδοτεί την δημιουργία του έργου του και τον τρόπο που βιοπορίζεται. Για μένα είναι ανεπίτρεπτοι οι όροι ερασιτεχνική και επαγγελματική φωτογραφία, εμπορική και καλλιτεχνική φωτογραφία, όσο αφορά την αξιολόγηση ή βαθμολόγηση ή ταξινόμηση της καλλιτεχνικής αξίας μιας φωτογραφίας.

Διαβάστε και την ανάρτηση μου Ερασιτεχνική Φωτογραφία

αλλά και την ανάρτηση μου για την Εμπορική Φωτογραφία

Ο Δημήτρης Ασιθιανάκης είναι φωτογράφος, δάσκαλος φωτογραφίας και πρόεδρος του Fotoart. Μπορείτε να τον βρείτε στο Facebook Dimitrios Asithianakis. Για τα μαθήματα του fotoart μπορείτε να ρωτήσετε  και στο τηλέφωνο 6944303397.