Η διαδικασία της  εκτύπωσης της

ασπρόμαυρης φωτογραφίας στον σκοτεινό θάλαμο

Η εκτύπωση της ασπρόμαυρη φωτογραφίας από φιλμ γίνεται στον σκοτεινό θάλαμο ακολουθώντας μια συγκεκριμένη φυσικοχημική διαδικασία. Τα στάδια αυτής της διαδικασίας είναι:

α) Έκθεση του φωτοευαίσθητου χαρτιού στο φως του μεγεθυντή διαμέσου του αρνητικού με χρόνο που τον έχουμε βρει δοκιμάζοντας διαφορετικούς χρόνους έκθεσης

β) Πέρασμα του φωτισμένου φωτογραφικού χαρτιού από τα χημικά στάδια της εμφάνισης, του μεσαίου λουτρού και της στερέωσης, ώστε να σχηματιστεί η φωτογραφία

γ) Πλύσιμο της φωτογραφίας ώστε να ξεπλυθούν τα υπολείμματα των χημικών

δ) Στέγνωμα της φωτογραφίας είτε με άπλωμα είτε σε ένα στεγνωτήριο

Μια τυπική διάταξη σκοτεινού θαλάμου σε κουζίνα σπιτιού. Μεγεθυντής και στεγνή πλευρά στο τραπέζι της κουζίνας. Λεκάνες και υγρή πλευρά στον πάγκο με τον νεροχύτη.

Ο σκοτεινός θάλαμος

Σκοτεινός θάλαμος μπορεί να είναι οποιοδήποτε δωμάτιο μπορεί να συσκοτιστεί εντελώς. Στον σκοτεινό θάλαμο δεν πρέπει να μπαίνει κανένα φως είτε είναι μέρα είτε είναι νύχτα. Ιδανικά ο σκοτεινός θάλαμος πρέπει να διαθέτει εξαερισμό και τρεχούμενο νερό. Αν δεν διαθέτει εξαερισμό πρέπει να τον αερίζουμε επαρκώς όσο τον χρησιμοποιούμε και αν δεν έχουμε τρεχούμενο νερό μπορούμε να τοποθετούμε τις έτοιμες φωτογραφίες σε ένα μεγάλο κουβά ή μια μεγάλη λεκάνη και να τις πλύνουμε σε κάποιον άλλο χώρο που διαθέτει τρεχούμενο νερό. Στον σκοτεινό θάλαμο πρέπει να υπάρχει διαθέσιμο ένα λευκό φως και ένα φως ασφαλείας.

Υπάρχει γενικά η άποψη ότι ο σκοτεινός θάλαμος χωρίζεται στο στεγνό τμήμα και στο υγρό τμήμα. Όμως αυτά τα δύο μέρη του σκοτεινού θαλάμου μπορεί να είναι και συνεχόμενα. Πρώτα ο πάγκος που βρίσκεται ο μεγεθυντής με τον φακό, το πλαίσιο εκτύπωσης, τον χρονοδιακόπτη και τα κουτιά με τα φωτοευαίσθητα χαρτιά, μαζί με άλλα πιθανά αξεσουάρ όπως φίλτρα επιλογής της αντίθεσης, μεγεθυντής κόκκου, μάσκες για κράτημα και κάψιμο κ.α.

Μεγεθυντής με συγκεντρωτική κεφαλή

Ο μεγεθυντής

Ο μεγεθυντής είναι η συσκευή που προβάλλει το αρνητικό στην βάση σε αυξομειούμενο μέγεθος όσο του επιτρέπει η κολώνα στήριξης της κεφαλής του πάνω στην οποία ανεβοκατεβαίνει αλλάζοντας το μέγεθος της προβολής.  Ονομάζεται λανθασμένα και εκτυπωτής. Οι μεγεθυντές για την εκτύπωση ασπρόμαυρων φωτογραφιών μπορούν να είναι με κεφαλή συγκεντρωμένου φωτός ή κεφαλές διάχυτου φωτός. Οι συγκεντρωτικοί μεγεθυντές προσφέρουν καλύτερη ευκρίνεια και οξύτητα. Οι διάχυτοι προβάλλουν λιγότερο τυχόν προβλήματα του φιλμ όπως γρατζουνιές κηλίδες και άλλα σημάδια. Υπάρχουν μεγεθυντές με  κεφαλές multicontrast που μας προσφέρουν τον απευθείας έλεγχο χωρίς την ανάγκη ξεχωριστών φίλτρων και μεγεθυντές με έγχρωμες κεφαλές που είναι για τυπώνουμε έγχρωμες φωτογραφίες αλλά μπορούμε να τυπώσουμε και ασπρόμαυρες.

Πλαίσιο εκτύπωσης ή μαρζέρ

Οι μεγεθυντές χωρίζονται και ανάλογα με το μέγεθος του αρνητικού που δέχονται. Μπορεί να είναι μεγεθυντές μέχρι 35mm ή μπορούν να είναι αρκετά μεγαλύτεροι. Οι πιο συνηθισμένοι είναι αυτοί που δέχονται φιλμ μέχρι 135 ή και μέχρι 120/220.  Ανάλογα με το μέγεθος του φιλμ υπάρχει και ο αντίστοιχος φακός που τοποθετούμε στον μεγεθυντή.

Τα μέρη του μεγεθυντή

Η κολώνα που στηρίζεται

Η κεφαλή που περιλαμβάνει την λάμπα

Το συρτάρι για τα φίλτρα

Οι συγκεντρωτικοί φακοί

Ο φορέας του αρνητικού

Η φυσούνα για την εστίαση

Ο φακός για την προβολή του αρνητικού

Το φίλτρο ασφαλείας

Το καλώδιο που συνδέει την λάμπα με το χρονόμετρο

Χρονόμετρο σκοτεινού θαλάμου για εκτύπωση  ασπρόμαυρων φωτογραφιών

Απαραίτητα εκτός μεγεθυντή

Χρονόμετρο σκοτεινού θαλάμου

Φίλτρα πολυκοντράστ

Πλαίσιο εκτύπωσης για την δημιουργία περιθωρίων

Μεγεθυντής κόκκου για εστίαση του αρνητικού

Μάσκες για κράτημα και κάψιμο

Ένα βαρύ τζάμι για τις εξ επαφής εκτυπώσεις

Με τον εξοπλισμό που ήδη παρουσιάσαμε μπορούν να τυπωθούν τρία είδη ασπρόμαυρης φωτογραφίας

Φωτογράμματα (διαβάστε το άρθρο Φωτογράμματα  και Ψηφιακά Φωτογράμματα στο σπίτι)

Μεγεθύνσεις μέχρι όποιο μέγεθος μας επιτρέπει ο μεγεθυντής.

Εξ επαφής εκτυπώσεις είτε ξεχωριστών μεγάλων αρνητικών είτε όλων των αρνητικών ενός φιλμ

Εκτός από την πλευρά του μεγεθυντή στον σκοτεινό θάλαμο υπάρχει και η υγρή πλευρά με τις λεκάνες που τοποθετούμε τα υγρά της επεξεργασίας της ασπρόμαυρης φωτογραφίας

Χρειαζόμαστε τρεις λεκάνες. Μια για τον εμφανιστή, μια για το μεσαίο λουτρό (stop bath) και μια για την στερέωση (hypo). Στο τέλος θέλουμε μια μεγάλη λεκάνη με νερό ή ένα μεγάλο κουβά που θα μαζεύονται οι στερεωμένες φωτογραφίες πριν τις οδηγήσουμε για πλύσιμο σε τρεχούμενο νερό.

Η διαδικασία της μεγέθυνσης/εκτύπωσης της ασπρόμαυρης φωτογραφίας στον σκοτεινό θάλαμο

Επιλέγουμε το αρνητικό με το οποίο θέλουμε να δημιουργήσουμε μια φωτογραφία. Το καθαρίζουμε ώστε να είναι απαλλαγμένο από σκόνες και το τοποθετούμε στον φορέα του αρνητικού με την γυαλιστερή πλευρά προς τα πάνω. Επιλέγουμε το μέγεθος που θα ανεβάσουμε την κολώνα του μεγεθυντή ώστε πετύχουμε την επιθυμητή μεγέθυνση. Διαμορφώνουμε το πλαίσιο εκτύπωσης ώστε να δεχθεί το αντίστοιχο μέγεθος φωτογραφικού χαρτιού.

Φίλτρα για τον έλεγχο της αντίθεσης στις εκτυπώσεις

Τα χαρτιά χωρίζονται σε κατηγορίες. Πρώτα έχουμε τα παλιάς τεχνολογίας με χάρτινη βάση και τα νεότερης τεχνολογίας με πλαστική βάση. Τα νεότερης τεχνολογίας έχουν γρηγορότερη επεξεργασία και πλένονται και στεγνώνουν πιο γρήγορα. Άλλος ένας διαχωρισμός των φωτογραφικών χαρτιών είναι τα διαβαθμισμένα σε απόδοση αντίθεσης (contrast) από την διαβάθμιση 1  που είναι η χαμηλή αντίθεση μέχρι το 5 που είναι η υψηλή. Ενώ υπάρχουν και τα μεταβλητής αντίθεσης χαρτιά  (multicontrast) που η διαβάθμιση τους επιτυγχάνεται  από το 00 σε βήματα του 0,5 μέχρι το 5 με την χρήση κατάλληλων φίλτρων.

Λαβίδες σκοτεινού θαλάμου

Απαραίτητο για την εκτύπωση είναι πρώτα ένα δείγμα που αποτελείται από δοκιμαστικές λωρίδες φωτισμένες από τον μεγεθυντή με διαφορετικούς χρόνους έκθεσης. Δεν είναι ανάγκη να χρησιμοποιήσουμε ολόκληρο χαρτί, αλλά ένα κομμάτι στο 1/4 ή στο 1/3 του συνολικού μεγέθους.   Ανάλογα με την εμπειρία μας και τις ανάγκες μας  οι χρόνοι έκθεσης στις διαφορετικά φωτισμένες λωρίδες μπορούν να είναι της μορφής 5-10-15-20-25 δευτερόλεπτα ή με την μορφή στοπ. Δηλαδή 2-4-8-16-32 δευτερόλεπτα. Για το διάφραγμα του φακού ισχύει το ίδιο που ισχύει για όλους τους φακούς. Τα μεσαία διαφράγματα προσφέρουν καλύτερη ποιότητα ειδώλου.

Σετ λεκάνες σκοτεινού θαλάμου

Πριν τοποθετήσουμε το πρώτο φωτισμένο δείγμα στον εμφανιστή πρέπει να έχουμε εξασφαλίσει ότι τα υγρά της εμφάνισης μέσα στις λεκάνες είναι σε θερμοκρασία περιβάλλοντος. Τώρα αυτή η θερμοκρασία περιβάλλοντος καλό είναι να μην κατεβαίνει κάτω από 16 βαθμούς και να μην ανεβαίνει πάνω από 26. Οι ιδανικές θερμοκρασίες για κάποια συγκεκριμένα υγρά είναι οι 20 και οι 24 βαθμοί αλλά για τον εμφανιστή δεν έχουν ιδιαίτερη σημασία οι μικρές διαφορές γιατί αφού πάντα κάνουμε δείγμα θα δούμε ότι τα αποτελέσματα είναι ελεγχόμενα. Αν θέλουμε απόλυτη ακρίβεια υπάρχουν και θερμαινόμενες λεκάνες σκοτεινού θαλάμου.

Δείγμα εκτύπωσης φωτογραφίας με διαφορετικά φωτισμένες λωρίδες

Τοποθετούμε το φωτισμένο δείγμα στην πρώτη λεκάνη του εμφανιστή για όσο χρόνο προτείνουν οι κατασκευαστές για τον συνδυασμό χαρτιού εμφανιστή (συνήθως ένα με ενάμιση λεπτό) και αναδεύουμε ελαφρά την λεκάνη ώστε να ανανεώνεται ο εμφανιστής στην επιφάνεια του χαρτιού. Στραγγίζουμε για μερικά δευτερόλεπτα και περνάμε το χαρτί στην λεκάνη του μεσαίου λουτρού ή μπάνιου σταματήματος. Εδώ το αφήνουμε μισό με ένα λεπτό αναδεύοντας συνέχεια. Στραγγίζουμε για μερικά δευτερόλεπτα και περνάμε το χαρτί στο μπάνιο της στερέωσης αναδεύοντας συνέχεια για το πρώτο λεπτό και στην συνέχεια κάθε ένα λεπτό για τρία μέχρι 5 λεπτά στραγγίζουμε για μερικά δευτερόλεπτα και στη συνέχεια τοποθετούμε τις φωτογραφίες σε μια λεκάνη με νερό. Όταν τελειώσουμε με όλες τις φωτογραφίες που θέλουμε να τυπώσουμε τις τοποθετούμε σε τρεχούμενο νερό για πέντε λεπτά αν το χαρτί είναι με πλαστική βάση ή τριάντα λεπτά αν το χαρτί είναι χάρτινης βάσης. Μετά το πλύσιμο απλώνουμε τις φωτογραφίες να στεγνώσουν.

Η διαδικασία της εξ επαφής εκτύπωσης στον σκοτεινό θάλαμο

Στην διαδικασία της εξ επαφής εκτύπωσης στον σκοτεινό θάλαμο φέρνουμε σε άμεση επαφή με το φωτογραφικό χαρτί το αρνητικό πιέζοντάς τα με ένα βαρύ κομμάτι γυαλί. Το πιο συνηθισμένο είναι ένα γυαλί με πάχος τουλάχιστον πέντε χιλιοστά. Σηκώνουμε την κολώνα του μεγεθυντή μέχρι το φως στην βάση του να καλύπτει το μέγεθος του χαρτιού που θα χρησιμοποιήσουμε. Δεν χρησιμοποιούμε πλαίσιο εκτύπωσης όπως στις μεγεθύνσεις. Αν και υπάρχουν και πλαίσια εκτύπωσης και για κοντάκτ.

Πλαίσια για εξ επαφής εκτυπώσεις (κοντάκτ)

Αν θέλουμε να κάνουμε εξ επαφής εκτύπωση σε μεγάλο αρνητικό διαλέγουμε μέγεθος χαρτιού που να το χωράει, για παράδειγμα 13Χ18 ή 20Χ25. Αν θέλουμε να κάνουμε εξ επαφής εκτύπωση (κοντάκτ) σε όλες τις φωτογραφίες ενός φιλμ 35 mm, τότε χρησιμοποιούμε το ανάλογο χαρτί που θα τις χωρέσει όλες 20Χ25 ή 24Χ36. Κάνουμε πάλι δείγμα με διαφορετικά φωτισμένες λωρίδες. Η υπόλοιπη διαδικασία στις λεκάνες-πλύσιμο στέγνωμα είναι η ίδια όπως και στις μεγεθύνσεις.

Ο Δημήτρης Ασιθιανάκης είναι φωτογράφος, δάσκαλος φωτογραφίας και πρόεδρος του Fotoart. Μπορείτε να τον βρείτε στο Facebook Dimitrios Asithianakis. Για τα μαθήματα του fotoart μπορείτε να ρωτήσετε  και στο τηλέφωνο 6944303397